“ਗਰੀਬਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁਨੱਖੀਆਂ ਧੀਆਂ ਆਪਣੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਦਮ ‘ਤੇ ਵਿਆਹ ਲਿਆਉਂਦੇ ਨੇ ਇਹ ਅੱਧਖੜ ਉਮਰ ਦੇ ਮਰਦ ਤੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਨੇ ਕੋਠੀਆਂ, ਹਵੇਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਦਿਵਾਰਾਂ ‘ਚ!” ਨਿੰਮੋ ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ ਨਿਰਮਲ ਕੌਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਸੋਚਦੀ-ਸੋਚਦੀ ਅਮੀਰਾਂ, ਠਾਕਰਾਂ, ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਘੋਰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਨ ਲੱਗਦੀ। ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਵੀ ਨਾਂ

ਲੈ ਦੱਸ, ਇਕ ਤਾਂ ਢਿਡੋ ਭੁੱਖਾ ਰਿਹਾ ‘ਤੇ ਦੂਜਾ ਢਾਈ ਸੌ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ। ਆਹ ਹੁਣ ਲਿਜਾਂਦਾ ਫਿਰੀ ਲਿਫਾਫੇ ਵਿੱਚ ਰੋਟੀਆ। ਦਿਹਾੜੀ ਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਸਾ ਲੱਗਦੀ, ਉਤੋ ਰੱਬ ਵੈਰੀ ਬਣਿਆ ਬੈਠਾ। ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮੀਂਹ ‘ਤੇ ਦਿਹਾੜੀ ਬੰਦ। ਉਤੋ ਆਹ ਕਾਨਿਆਂ ਦੀ ਛੱਤ ਡਰਾਵੇ ਦਿੰਦੀ ਆ, ਆਏ ਭਲਾ ਕਿਵੇਂ ਚੋਰੀ ਹੋ

ਸਟੋਰ ਵਿਚ ਸੀਜਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ “ਹਦੁਆਣੇ (ਮਤੀਰੇ)” ਆਏ..ਸਾਢੇ ਪੰਦਰਾਂ ਡਾਲਰ ਦਾ ਇੱਕ..ਮੈਨੇਜਰ ਕੋਲ ਹੀ ਫਰਸ਼ ਸਾਫ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ..ਮੈਂ ਪੁੱਛ ਲਿਆ ਕੇ ਏਡੇ ਮਹਿੰਗੇ ਕਿਓਂ ਲਾਏ..ਵੇਚਣੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਜਾਣੇ..ਹੱਸ ਪਈ ਅਖ਼ੇ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲੇ ਹੀ ਮਹਿੰਗੇ..! ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਫੇਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਪੀਸ ਕੱਟ ਮੋਮੀ ਲਫਾਫਿਆਂ ਨਾਲ ਢੱਕ

ਕੁੱਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ । ਇੱਕ ਸੱਜਣ ਦਾ ਫ਼ੋਨ ਆਇਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਅਸ਼ੋਕ ਜੀ ਆਪਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੈਂਪ ਬੇਟ ਦੇ ਏਰੀਏ ਵੱਲ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਓਧਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਝੁੱਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਾਫ਼ੀ ਗਰੀਬੀ ਹੈ । ਡਾਕਟਰਾਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੈਂਪ ਲਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ

ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਅਕਸਰ ਹੀ ਮੇਰੇ ਉੱਠਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਦੇ ਲੜ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ.. ਮੈਂ ਸਮਝ ਜਾਂਦੀ ਇਹ ਕੰਮ ਹੁਣ ਲੰਮਾ ਚੱਲੂ..ਸ਼ਾਇਦ ਮੇਰੇ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਤੱਕ..ਵਰਦੀ ਪ੍ਰੈਸ ਕਰਦੀ..ਧੁਆਂਖੇ ਹੋਏ ਚੋਂਕੇ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਰੋਟੀ ਢੱਕ ਕੇ ਰੱਖੀ ਹੁੰਦੀ..ਮਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਜਿਆਦਾਤਰ ਲੜਨ ਵੱਲ ਅਤੇ ਪਿਓ ਵੱਲੋਂ ਆਖੀ ਹਰ ਗੱਲ ਦੇ ਜੁਆਬ ਦੇਣ ਵੱਲ

ਬਹੁਤ ਵਰੇ ਪਹਿਲੋਂ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ..ਵਾਕਿਫ ਰਿਟਾਇਰਡ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਜਲੰਧਰ ਵਿਆਹ ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ..ਸਕੂਟਰ ਲਈ ਥਾਂ ਨਾ ਲੱਭੇ..ਪੁਲਿਸ ਆਖੇ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਲੀਡਰ ਨੇ ਆਉਣਾ ਸੀ ਇਥੇ ਨਾ ਲਾਓਂ..ਕੋਲ ਸੀਮੇਂਟ ਏਜੰਸੀ ਵਾਲਾ ਲਾਲਾ ਵੀ ਔਖਾ ਭਾਰਾ ਹੋਵੇ..ਮੇਰੀ ਡਿਲੀਵਰੀ ਵਾਲਾ ਟਰੱਕ ਆਉਣਾ..ਸੋਚੀ ਪੈ ਗਏ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ..! ਕੋਲ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਮੁੰਡਾ ਅਮਰੂਦ ਵੇਚ ਰਿਹਾ

ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵਰਤਾਰੇ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਇਕ ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਟਾਇਰ ਜੱਜ ਸਾਹਿਬ ਸਾਡੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਸਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਵਾਹਵਾ ਇੱਜ਼ਤ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੁਤਬੇ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮਝ ਕਰਕੇ ਤੇ ਉਹ ਸਲਾਹ ਵੀ ਬੜੀ ਸਟੀਕ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਦੁਨੀਆਦਾਰੀ ਤੇ ਵਕਾਲਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਾਈਕੋਰਟ ਵਿਚ ਲਗਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮਝ,