ਲੋਹੜੀ ਵੀ ਸਰਦੀ ਰੁੱਤ ਦਾ ਖਾਸ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ । ਜਿਹੜਾ ਪੋਹ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਲਾਸਟ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਮੱਘਰ ਸਕਰਾਂਤੀ ਦੇ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ । ਇਹ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋਕੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਤਿਉਹਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਅੰਗ ਹੈ । ਲੋਹੜੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਆਪੋ ਆਪਣੀਆਂ ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਘਰ-ਘਰ ਜਾਕੇ ਲੋਹੜੀ ਦੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਪਾਉਂਦੇ ਗੀਤ ਗਾਕੇ ਹਰ ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਲੋਹੜੀ ਮੰਗਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ । ਹਰ ਘਰ ਇਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁਝ ਦਿੰਦਾ । ਲੋਹੜੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਘਰਾ ਵਿੱਚ ਸਰੋਂ ਦਾ ਸਾਗ ਮੱਕੀ ਰੋਟੀ, ਅਤੇ ਗੰਨੇ ਦੇ ਰਸ ਦੀ ਖੀਰ ਵੀ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਕਹਾਵਤ ਹੈ ਪੋਹ ਰਿੱਧੀ ਮਾਘ ਖਾਧੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਿਨ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੱਲ ਤੇ ਗੁੜ ਦੀਆਂ ਖਾਣ ਲਈ ਪਿੰਨੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਮੂੰਗਫਲੀ, ਰਿਉੜੀਆਂ ਗੱਚਕ ਆਦਿ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ । ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਲਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਅੱਜ ਦੇਖਦਿਆਂ ਯਾਦ ਹੀ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਥੋਡੇ ਕੋਠੇ ਉੱਤੇ ਕੰਚਨ, ਥੋਡਾ ਮੁੰਡੇ ਬਣੇ ਸਰਪੰਚ, ਸਾਨੂੰ ਲੋਹੜੀ ਦਿਓ। ਸਾਡੇ ਪੈਰਾਂ ਥੱਲੇ ਰੋੜ ,, ਸਾਨੂੰ ਛੇਤੀ ਛੇਤੀ ਤੋਰ ,, ਆਦਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਾਉਂਦੇ ਸੁਣਦੇ । ਲੋਹੜੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇਕ ਗੀਤ ਸੁੰਦਰੀ, ਮੁੰਦਰੀਏ ….. ਹੋ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿਧ ਹੈ।ਸੁੰਦਰ ਮੁੰਦਰੀਏ ……..ਹੋ , ਤੇਰਾ ਕੌਣ ਬਿਚਾਰਾ ਹੋ ।। ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਵਾਲਾ …… ਹੋ , ਦੁੱਲੇ ਦੀ ਧੀ ਵਿਆਹੀ ਹੋ , ਸੇਰ ਸ਼ੱਕਰ ਪਾਈ….. ਹੋ , ਕੁੜੀ ਦਾ ਲਾਲ ਪਟਾਖਾ …. ਹੋ , ਕੁੜੀ ਦਾ ਸਾਲੂ ਪਾਟਾ ਹੋ , ਸਾਲੂ ਕੌਣ ਸਮੇਟੇ …. ਹੋ ।। ਚਾਚੇ ਚੂਰੀ ਕੁੱਟੀ….. ਹੋ , ਜਿੰਮੀਦਾਰਾਂ ਲੁੱਟੀ ਹੋ ।। ਜਿੰਮੀਦਾਰ ਛੁਡਾਏ ….ਹੋ , ਫੜਕੇ ਪੌਲੇ ਲਾਏ ਹੋ ।। ਇਕ ਪੌਲਾ ਰਹਿ ਗਿਆ , ਸਿਪਾਹੀ ਫੜਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ।। ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਮਾਰੀ ਇੱਟ ,ਭਾਵੇਂ ਰੋ ਚਾਹੇ ਪਿੱਟ ।। ਸਾਨੂੰ ਲੋਹੜੀ ਦਿਓ । ਕੁੜੀ ਵੀ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਪਾੳਂਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ । ਜਦੋਂ ਲੋਹੜੀ ਮੰਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਟੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਘਰੋਂ ਲੋਹੜੀ ਘੱਟ ਮਿਲੋ, ਫਿਰ ਆਪਣਾ ਦੂਸਰਾ ਧਾਰਣ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਫਿਰ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮੂੰਹ ਆਏ ਸ਼ਬਦ ਬੋਲਦੇ । ਜਿਵੇਂ ਹੂੱਕਾ ਵੀ ਹੂੱਕਾ, ਇਹ ਘਰ ਭੁੱਖਾ ਜੇ ਕਿਸੇ ਘਰੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਫਿਰ ਕਹਿੰਦੇ । ਪਤੀਲਾ ਭਰਿਆ ਖੀਰ ਦਾ , ਇਹ ਘਰ ਅਮੀਰ ਦਾ ।। ਲੋਹੜੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੂਰਵਕ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਜੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੋਹੜੀ ਵਾਲਾ ਦਿਨ ਵੀ ਇਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਪੂਜਾ ਅਰਚਨਾ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਕੰਨਿਆਂਦਾਨ ਵਜੋਂ ਵਧੇਰੇ ਮਹੱਤਵ ਹਾਸਿਲ ਹੈ ।ਇਸ ਦਿਨ ਧੀਆਂ ਧਿਆਣੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਪੁੱਤ ਦੀ ਦਾਤ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਹੋਈ ਹੋਵੇ , ਕੁੱਖ ਸੁਲੱਖਣੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇ ਜਾ ਫਿਰ ਨਵੇਂ ਵਿਆਹ ਹੋਏ ਹੋਣ ਇਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ੀ ਮਨਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿਲ ਖੋਲਕੇ ਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਵਾਂਗ ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਜਾ ਅਰਚਨਾ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਪਵਿਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਖਾਸਕਰ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਕੰਨਿਆਂਦਾਨ ਵਜੋਂ ਵਧੇਰੇ ਮਹੱਤਵ ਹਾਸਿਲ ਹੈ । ਇਸ ਦਿਨ ਧੀਆਂ ਧਿਆਣੀਆਂ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਰੀਤ ਵੀ ਹੈ । ਉਹ ਘਰ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਵਿਆਹ ਹੋਏ ਹੋਣ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਘਰ ਜਿੰਨਾ ਨੂੰ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਦਾਤ ਮਿਲੀ ਹੋਵੇ ਇਸ ਦਿਨ ਦਿਲ ਖੋਲ ਕੇ ਦਾਨ ਪੁੰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਮਨਾਉਦੇ ਹਨ । ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਨਵਜੰਮੀਆਂ ਧੀਆਂ ਦੀ ਲੋਹੜੀ ਅਤੇ ਧੀਆਂ ਜੰਮਣ ਤੇ ਉਨੀ ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮਨਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜਿੰਨੀ ਅਸੀਂ ਮੁੰਡੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਤੇ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਾ ਜੇ ਸੋਚਿਆ ਜਾਵੇ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਕੁੜੀਆਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਧੀਆਂ ਤਾਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨਾਲੋ ਜਿਆਦਾ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ , ਤਾਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚ ਮਾਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਕਰਾਰੀ ਚਪੇੜ ਹੋਵੇਗੀ । ਹੁਣ ਤੱਕ ਲੋਹੜੀਆਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੇ ਜਨਮ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਹੀ ਮਨਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਜੋ ਕਿ ਔਰਤ ਜਾਤ ਨਾਲ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਅਤੇ ਸਰਾਸਰ ਧੱਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲੋਹੜੀ ਭੈਣ ਤੇ ਭਰਾ ਵਿੱਚ ਊਚ-ਨੀਚ ਦਾ ਫਰਕ ਖੜਾ ਕਰਕੇ ਇਸਤਰੀ ਜਾਤੀ ਵਿੱਚ ਹੀਣ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਿਆਰਾ ਸਮਝ ਕੇ ਦੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਰੱਬੀ ਦਾਤ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਜੰਮਣ ਤੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਲੋਹੜੀ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਾਂ , ਉੱਥੇ ਸਾਨੂੰ ਅੱਜ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਧੀਆਂ ਦੀ ਲੋਹੜੀ ਵੀ ਮਨਾਉਂਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂ ਨਾ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਤੋਂ ਧੀਆਂ ਦੀ ਲੋਹੜੀ ਮਨਾ ਕੇ ਪੁੱਤ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਰਜ਼ਾ ਦਈਏ, ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਨਾ ਕਰਨ, ਲੋਹੜੀ ਵੀ ਔਰਤ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਦਿਖਾਉਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ । ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਰਹਿਬਰ “ਸੋ ਕਿਉਂ ਮੰਦਾ ਆਖੀਐ ਜਿਤੁ ਜੰਮੈ ਰਾਜਾਨ ਅਤੇ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਤਾਂ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ । ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਘਰਾਂ ਬੜੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਰਲ ਮਿਲਕੇ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਸੇਧ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।
ਹਾਕਮ ਸਿੰਘ ਮੀਤ ਬੌਂਦਲੀ
ਮੰਡੀ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ
